Site Overlay

Septuagint Version

help de missie van de nieuwe komst te ondersteunen en ontvang de volledige inhoud van deze website als een instant download. Inclusief de Katholieke encyclopedie, kerkvaders, Summa, Bijbel en meer-allemaal voor slechts $ 19.99…

de eerste vertaling van het Hebreeuwse Oude Testament, gemaakt in populair Grieks voor het christelijke tijdperk. Dit artikel behandelt:

I. Het Belang;
II. De oorsprong:

  • A. Volgens de traditie;
  • B., Volgens de algemeen aanvaarde opvatting;

III. zijn latere geschiedenis, recensies, manuscripten en edities;
IV. zijn kritische waarde; taal.,

historisch belang van de Septuagint

Het belang van de Septuagint versie wordt aangetoond door de volgende overwegingen:

(1) de Septuagint is de oudste vertaling van het Oude Testament en is bijgevolg van onschatbare waarde voor critici voor het begrijpen en corrigeren van de Hebreeuwse tekst (Massorah), de laatste, zoals het is neer gekomen aan ons, zijnde de tekst die door de Massoretes in de zesde eeuw na Christus, Tussen de derde en tweede eeuw v.Chr. en de zesde en zevende eeuw van onze tijd moeten vele tekstuele verdorvenheden, toevoegingen, weglatingen of omzettingen in de Hebreeuwse tekst zijn geslopen; de manuscripten die de zeventig tot hun beschikking hadden, kunnen daarom op sommige plaatsen beter zijn geweest dan de massoretische manuscripten.,

(2) de Septuagint-versie die eerst door de Alexandrijnse Joden en daarna door alle Grieks-sprekende landen werd aanvaard, hielp bij het verspreiden onder de heidenen van het idee en de verwachting van de Messias, en om in het Grieks De Theologische terminologie in te voeren die het een zeer geschikt instrument maakte voor de verspreiding van het Evangelie van Christus.(3) De Joden maakten er gebruik van lang voor het christelijke tijdperk, en in de tijd van Christus werd het erkend als een legitieme tekst, en werd zelfs door de rabbijnen in Palestina gebruikt., De apostelen en evangelisten gebruikten het ook en leenden citaten uit het Oude Testament, vooral met betrekking tot de profetieën. De vaders en de andere kerkelijke schrijvers van de vroege kerk gebruikten het, hetzij direct, zoals in het geval van de Griekse vaders, of indirect, zoals de Latijnse vaders en schrijvers en anderen die Latijnse, Syrisch, Ethiopische, Arabische en gotische versies gebruikten. Het werd in hoge achting gehouden door iedereen, sommigen geloofden zelfs dat het geïnspireerd. Een kennis van de Septuagint helpt dan ook om deze literatuur perfect te begrijpen., De vroegste vertaling die in de Latijnse kerk werd gebruikt, de Vetus Itala, kwam rechtstreeks uit de Septuagint: de betekenissen die erin werden aangenomen, de Griekse namen en woorden die werden gebruikt (zoals: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri , Deuteronomium), En ten slotte, de uitspraak die aan de Hebreeuwse tekst werd gegeven, ging zeer vaak over in de Itala, en uit deze, soms, in de Vulgaat, die niet zelden tekenen geeft van de invloed van de Vetus Itala; dit is vooral zo in de Psalmen, de Vulgaat vertaling is slechts de Vetus itala gecorrigeerd door St., Hiëronymus volgens de hexaplar tekst van de Septuagint.

oorsprong van de Septuagint

volgens de traditie

De Septuagintversie wordt voor het eerst vermeld in een brief van Aristeas aan zijn broer Philocrates. Hier, in wezen, is wat we lezen van de oorsprong van de versie. Ptolemaeus II Philadelphus, koning van Egypte (287-47 v.Chr.) had onlangs een waardevolle bibliotheek in Alexandrië gevestigd. Hij werd overgehaald door Demetrius van Phalarus, hoofdbibliothecaris, om het te verrijken met een kopie van de heilige boeken van de Joden., Om de genade van dit volk te winnen, bevrijdde Ptolemaeus, op advies van Aristeas, een officier van de Koninklijke Garde, een Egyptenaar van geboorte en een heiden van religie, 100.000 slaven in verschillende delen van zijn koninkrijk. Vervolgens zond hij afgevaardigden, onder wie Aristea ‘ s, naar Jeruzalem om Eleazar, de Joodse hogepriester, te vragen hem een kopie van de wet te bezorgen, en Joden die in staat waren deze in het Grieks te vertalen. De ambassade was succesvol: een rijk versierd exemplaar van de wet werd naar hem gestuurd en tweeënzeventig Israëlieten, zes van elke stam, werden afgevoerd om naar Egypte te gaan en de wens van de koning uit te voeren., Zij werden met grote eer ontvangen en gedurende zeven dagen verbaasden zij allen zich over de wijsheid die zij aan de dag legden bij het beantwoorden van tweeënzeventig vragen die hun werden gesteld; vervolgens werden zij naar het eenzame eiland Pharos geleid, waar zij hun werk begonnen, de wet vertalend, elkaar geholpen en vertalingen vergeleken in de mate waarin zij deze eindigden. Aan het einde van tweeënzeventig dagen was hun werk voltooid; de vertaling werd voorgelezen in aanwezigheid van de Joodse priesters, vorsten en mensen die in Alexandrië bijeen waren, die allen de volmaakte overeenstemming ervan met het Hebreeuwse origineel erkenden en prezen., De koning was zeer tevreden met het werk en liet het in de bibliotheek plaatsen.Aristobulus (170-50 v.Chr.), in een Passage bewaard door Eusebius, zegt dat “door de inspanningen van Demetrius van Phalerus een volledige vertaling van de Joodse wetgeving werd uitgevoerd in de dagen van Ptolemaeus”; Aristeas ‘ verhaal wordt bijna letterlijk herhaald door Flavius Josephus (Ant. Jud., XII, ii) en substantieel, met het weglaten van Aristeas’ naam, door Philo van Alexandrië (de vita Moysis, II, vi)., de brief en het verhaal werden geaccepteerd als echt door vele vaders en kerkelijke schrijvers tot het begin van de zestiende eeuw; andere details die dienen om de buitengewone oorsprong van de versie te benadrukken werden toegevoegd aan Aristeas ‘verslag” de tweeënzeventig tolken werden geïnspireerd door God (Tertullianus, St., Augustinus, de auteur van de” Cohortatio ad Graecos”, en anderen); bij het vertalen overlegden ze niet met elkaar, ze waren zelfs opgesloten in afzonderlijke cellen, hetzij afzonderlijk, of in paren, en hun vertalingen vergeleken bleken volledig overeen te komen zowel wat betreft de betekenis en de uitdrukkingen gebruikt met de oorspronkelijke tekst en met elkaar (Cohortatio ad Graecos, St.Irenæus, St. Clement van Alexandrië). St. Jerome verwierp het verhaal van de cellen als fabelachtig en onwaar (“Praef. in Pentateuchum”; “Adv. Rufinum”, II, xxv). ook de vermeende inspiratie van de Septuagint., Tenslotte vertaalden de tweeënzeventig tolken niet alleen de vijf boeken van de Pentateuch, maar het gehele Hebreeuwse Oude Testament. De echtheid van de brief, die eerst ter discussie wordt gesteld door Louis Vivès (1492-1540), hoogleraar te Leuven (Ad S. August. Civ. Dei, XVIII, xlii), vervolgens door Jos. Scaliger (†1609), en vooral door H. Hody (†1705) en Dupin (†1719) wordt nu universeel ontkend.

kritiek

(1) de letter van Aristeas is zeker apocrief., De schrijver, die zich Aristeas noemt en zegt dat hij een Griek en een heiden is, toont door zijn hele werk aan dat hij een vrome, ijverige Jood is: hij erkent de God der Joden als de ene ware God; hij verklaart dat God de auteur is van de wet van Mozes; hij is een enthousiaste bewonderaar van de Tempel van Jeruzalem, het Joodse land en volk, en zijn heilige wetten en geleerde mensen.

(2) de weergave in de brief moet worden beschouwd als fabelachtig en legendarisch, althans in verschillende delen.,hij officiële tussenkomst van de koning en de hogepriester, het aantal van de twee en zeventig vertalers, de twee en zeventig vragen die ze moesten beantwoorden, de twee en zeventig dagen namen ze voor hun werk, zijn duidelijk willekeurige beweringen; het is moeilijk, bovendien, om toe te geven dat de Alexandrijnse Joden goedgekeurd voor de openbare eredienst een vertaling van de Wet, geschiedt op verzoek van een heidense koning; ten slotte de taal van de Septuagint Versie verraadt plaatsen in een eerder onvolmaakte kennis van het hebreeuws en van de topografie van Palestina, en met meer nauw samen met de vulgair idioom van Alexandrië., Toch is het niet zeker dat alles in de brief legendarisch is, en geleerden vragen of er geen historische basis is onder de legendarische details. Inderdaad is het waarschijnlijk — zoals blijkt uit het eigenaardige karakter van de taal, evenals uit wat we weten van de oorsprong en de geschiedenis van de versie-dat de Pentateuch werd vertaald in Alexandrië. Het lijkt ook waar dat het dateert uit de tijd van Ptolemaeus Philadelphus, en dus uit het midden van de derde eeuw v. Chr. want als, zoals algemeen wordt aangenomen, Aristeas ‘ brief werd geschreven over 200 v. Chr.,, vijftig jaar na de dood van Philadelphus, en met het oog op het gezag van de Griekse versie van de wet te vergroten, zou het zo gemakkelijk zijn aanvaard en verspreid uitgezonden, als het fictief was geweest, en als de tijd van de compositie niet overeenkwam met de werkelijkheid? Bovendien is het mogelijk dat Ptolemaeus iets te maken had met de voorbereiding of publicatie van de vertaling, hoewel nu niet kan worden bepaald hoe en waarom. Was het om zijn bibliotheek te verrijken zoals Pseudo-Aristeas beweert?, Dit is mogelijk, maar is niet bewezen, terwijl, zoals hieronder zal worden getoond, we heel goed kunnen verklaren voor de oorsprong van de versie onafhankelijk van de koning.

(3) de weinige details die in de loop der eeuwen aan Aristeas ‘ verslag zijn toegevoegd, kunnen niet worden aanvaard; dat zijn het verhaal van de cellen (St.Hiëronymus verwerpt dit uitdrukkelijk); de inspiratie van de vertalers, een mening die zeker gebaseerd is op de legende van de cellen; het aantal vertalers, tweeënzeventig (zie hieronder); de bewering dat alle Hebreeuwse boeken tegelijkertijd werden vertaald., Aristeas spreekt van de vertaling van de wet (nomos), van de wetgeving (nomothesia), van de boeken van de wetgever; nu deze uitdrukkingen vooral de laatste twee, zeker betekenen de Pentateuch, exclusief de andere Oude Testament boeken: en St.Hiëronymus (commentaar. in Mich.) zegt: “Josephus schrijft, en de Hebreeën informeren ons, dat alleen de vijf boeken van Mozes door hen werden vertaald (tweeënzeventig), en aan koning Ptolemaeus werden gegeven.,”Bovendien verschillen de versies van de verschillende boeken van het Oude Testament zoveel in woordenschat, stijl, vorm en karakter, soms vrij en soms extreem letterlijk, dat ze niet het werk van dezelfde vertalers konden zijn. Desondanks wordt de naam van de Septuagint-versie universeel gegeven aan de gehele verzameling van de Oude Testament-boeken in de Griekse Bijbel die door de Oosterse Kerk is overgenomen.,oorsprong volgens de algemeen aanvaarde opvatting

met betrekking tot de Pentateuch lijkt de volgende opvatting aannemelijk, en wordt nu algemeen aanvaard in zijn grote lijnen: de Joden in de laatste twee eeuwen voor Christus waren zo talrijk in Egypte, vooral in Alexandrië, dat zij op een bepaald moment twee vijfde van de gehele bevolking vormden. Beetje bij beetje hielden de meesten van hen op met het gebruik en vergaten zelfs de Hebreeuwse taal voor een groot deel, en er was een gevaar dat zij de wet zouden vergeten., Bijgevolg werd het gebruikelijk om in het Grieks de wet te interpreteren die in de synagogen werd gelezen, en het was heel natuurlijk dat na een tijd sommige mannen die ijverig waren voor de wet, zich ertoe hadden verbonden een Griekse vertaling van de Pentateuch samen te stellen. Dit gebeurde rond het midden van de derde eeuw voor Christus., Wat betreft de andere Hebreeuwse boeken — de profetische en historische-Het was natuurlijk dat de Alexandrijnse Joden, gebruik makend van de vertaalde Pentateuch in hun liturgische reünies, zouden verlangen om de resterende boeken te lezen en dus geleidelijk alle van hen te hebben vertaald in het Grieks, die hun moedertaal was geworden; dit zou des te waarschijnlijker als hun kennis van het Hebreeuws dagelijks verminderde., Het is niet mogelijk nauwkeurig de precieze tijd of de gelegenheden te bepalen waarop deze verschillende vertalingen werden gemaakt; maar het is zeker dat de wet, de profeten, en ten minste een deel van de andere boeken, dat wil zeggen, de hagiografieën, bestonden in het Grieks vóór het jaar 130 v.Chr., zoals blijkt uit de proloog van Ecclesiasticus, die niet later dan dat jaar dateert. Het is ook moeilijk te zeggen waar de verschillende vertalingen zijn gemaakt, omdat de gegevens zo schaars zijn., Te oordelen naar de Egyptische woorden en uitdrukkingen die in de versie voorkomen, moeten de meeste boeken in Egypte zijn vertaald en hoogstwaarschijnlijk in Alexandrië; Esther werd echter in Jeruzalem vertaald (XI, i).

wie waren de vertalers en hoeveel? Is er een grondslag voor hun aantal, zeventig of tweeënzeventig, zoals gegeven in de legendarische rekening (Brassac-Vigouroux, n. 105)? Het lijkt onmogelijk om definitief te beslissen; de Talmudisten vertellen ons dat de Pentateuch werd vertaald door vijf tolken (Sopherim, c.i.)., De geschiedenis geeft ons geen details; maar een onderzoek van de tekst toont aan dat in het algemeen dat de auteurs waren niet Palestijnse Joden geroepen naar Egypte; en verschillen in terminologie, methode, enz. bewijs duidelijk dat de vertalers niet hetzelfde waren voor de verschillende boeken. Het is ook onmogelijk om te zeggen of het werk officieel werd uitgevoerd of slechts een particuliere onderneming was, zoals het geval lijkt te zijn geweest met Ecclesiasticus; maar de verschillende boeken toen vertaald werden al snel samen-de auteur van Ecclesiasticus kende de collectie — en werden ontvangen als officieel door de Grieks-sprekende joden.,

latere geschiedenis

revisies

De Griekse versie, bekend als de Septuagint, die door de Alexandrijnse Joden werd verwelkomd, verspreidde zich snel door de landen waar het Grieks werd gesproken; het werd gebruikt door verschillende schrijvers en verdrong de oorspronkelijke tekst in liturgische diensten. Philo van Alexandrië gebruikte het in zijn geschriften en beschouwde de vertalers als geïnspireerde profeten; het werd uiteindelijk zelfs door de Joden van Palestina ontvangen, en werd met name gebruikt door Josephus, de Palestijnse Joodse historicus., We weten ook dat de schrijvers van het Nieuwe Testament er gebruik van maakten en er de meeste van hun citaten uit leenden; het werd het Oude Testament van de kerk en werd zo hoog gewaardeerd door de vroege christenen dat verschillende schrijvers en vaders verklaarden dat het geïnspireerd was. De christenen gebruikten het voortdurend in hun controverses met de Joden, die al snel de onvolkomenheden ervan erkenden en het uiteindelijk verwierpen ten gunste van de Hebreeuwse tekst of van meer letterlijke vertalingen (Aquila, Theodotion).,Critical corrections of Origenes, Lucian, and Hesychius

vanwege zijn verspreiding alleen de helleniserende Joden en vroege christenen, werden kopieën van de Septuagint vermenigvuldigd; en zoals te verwachten was, kropen vele veranderingen, zowel opzettelijk als onvrijwillig, binnen. De noodzaak om de tekst zoveel mogelijk in zijn ongerepte zuiverheid te herstellen werd gevoeld. Hieronder volgt een kort overzicht van de pogingen tot correcties:

A., Origenes overgenomen van de Septuagint-tekst in de vijfde kolom van zijn Hexapla; de markering met obeli de teksten die zijn opgetreden in de Septuagint, zonder dat in het origineel; het toevoegen volgens Theodotion ‘ s versie, en het onderscheid met sterretjes en metobeli de teksten van de originele die niet in de Septuagint; de vaststelling van de varianten van de griekse Versie van de teksten die werden het dichtst aan de hebreeuwse; en, ten slotte, de omzetting van de tekst waarbij de volgorde van de Septuagint niet overeenstemt met de hebreeuwse volgorde., Zijn recensie, gekopieerd door Pamphilus en Eusebius, wordt de hexaplar genoemd, om deze te onderscheiden van de eerder gebruikte versie en die de gewone, Vulgaat, koine of ante-hexaplar wordt genoemd. Het werd aangenomen in Palestina.St. Lucien, priester van Antiochië en martelaar, publiceerde in het begin van de vierde eeuw een editie gecorrigeerd in overeenstemming met het Hebreeuws; dit behield de naam van koine, vulgate edition, en wordt soms Loukianos genoemd, naar de auteur. In de tijd van de Heilige Hiëronymus was het in gebruik in Constantinopel en Antiochië. C., Ten slotte publiceerde Hesychius, een Egyptische bisschop, rond dezelfde tijd een nieuwe recensie, die voornamelijk in Egypte werd gebruikt.de drie meest gevierde manuscripten van de Septuagint zijn het Vaticaan, “Codex Vaticanus” (vierde eeuw); de Alexandrijnse, “Codex Alexandrinus” (vijfde eeuw), nu in het British Museum, Londen; en die van de Sinai, “Codex Sinaiticus” (vierde eeuw), gevonden door Tischendorf in het klooster van Sint-Katelijne, op de berg Sinaï, in 1844 en 1849, nu gedeeltelijk in Leipzig en gedeeltelijk in Sint-Petersburg; ze zijn allemaal geschreven in uncials.,

De Codex Vaticanus is de zuiverste van de drie; het geeft over het algemeen de meer oude tekst, terwijl de Codex Alexandrinus veel leent van de hexaplar tekst en wordt gewijzigd volgens de Massoretische tekst (de Codex Vaticanus wordt aangeduid met de letter B; De Codex Alexandrinus met de letter A, en de Codex Sinaiticus met de eerste letter van het Hebreeuwse alfabet Aleph of door S)., De Bibliotheque Nationale in Parijs bezit ook een belangrijk palimpsest manuscript van de Septuagint, de “Codex Ephraemi rescriptus” (aangeduid met de letter C), en twee manuscripten van minder waarde (64 en 114), in cursieven, een uit de tiende of elfde eeuw en de andere uit de dertiende (Bacuez en Vigouroux, 12e ed., n. 109).

gedrukte edities

alle gedrukte edities van de Septuagint zijn afgeleid van de drie vorengenoemde rectificaties.

  • De editio princeps is de Complutensian of die van Alcalá., Het was van Origenes hexaplar tekst; drukker in 1514-18, het werd niet gepubliceerd totdat het verscheen in de Polyglot van kardinaal Ximenes in 1520. de Aldine-editie (begonnen door Aldus Manucius) verscheen in Venetië in 1518. De tekst is zuiverder dan die van de Complutensiaanse editie, en is dichter bij Codex B. De redacteur zegt dat hij oude manuscripten heeft verzameld, maar geeft ze niet aan. Het is meerdere malen herdrukt.
  • de belangrijkste editie is de Romeinse of Sixtijnse, die de “Codex Vaticanus” bijna uitsluitend reproduceert., Het werd gepubliceerd onder leiding van kardinaal Caraffa, met de hulp van verschillende geleerden, in 1586, door het gezag van Sixtus V, om de revisoren te helpen die de Latijnse Vulgaat-editie voorbereidden, besteld door het Concilie van Trente., Het is de textus receptus van het Griekse Oude Testament geworden en heeft vele nieuwe edities gehad, zoals die van Holmes en Pearsons (Oxford, 1798-1827), de zeven edities van Tischendorf, die tussen 1850 en 1887 in Leipzig verschenen, de laatste twee, gepubliceerd na de dood van de auteur en herzien door Nestle, de vier edities van Swete (Cambridge, 1887-95, 1901, 1909), enz. Grabe ‘ s editie werd gepubliceerd in Oxford, van 1707 tot 1720, en gereproduceerd, maar onvolmaakt, de “Codex Alexandrinus” van Londen. Voor gedeeltelijke uitgaven, zie Vigouroux, ” Dict. de la Bible”, 1643 sqq.,

kritische waarde en taal

kritische waarde

de Septuagint-versie verschilt echter aanzienlijk van onze huidige Hebreeuwse tekst. Deze verschillen zijn echter niet van groot belang en zijn slechts interpretatiekwesties., Zij kunnen aldus worden geclassificeerd: sommige zijn het resultaat van de vertalers die Hebreeuwse revisies tot hun beschikking hadden die verschilden van die welke aan de Massoretes bekend waren; soms varieerden de teksten, bij andere waren de teksten identiek, maar ze werden in verschillende volgorde gelezen.,rew, ze nu en dan vertaald anders dan de Massoretes, omdat ze lezen de teksten anders; dat was natuurlijk, want, Hebreeuws geschreven in vierkante letters, en sommige medeklinkers zijn zeer vergelijkbaar in vorm, was het gemakkelijk om hen te verwarren af en toe en dus geven een foutieve vertaling; bovendien, hun Hebreeuwse tekst geschreven zonder enige ruimte tussen de verschillende woorden, konden ze gemakkelijk een fout in de scheiding van de woorden te maken; tenslotte, als de Hebreeuwse tekst tot hun beschikking bevatte geen klinkers, konden ze leveren andere klinkers dan die later door de Massoretes gebruikt., Nogmaals, we moeten niet denken dat we op dit moment de Griekse tekst precies hebben zoals hij door de vertalers geschreven werd; de frequente transcripties in de vroege eeuwen, evenals de correcties en edities van Origenes, Lucian en Hesychius verminderden de zuiverheid van de tekst: vrijwillig of onvrijwillig lieten de kopiisten vele tekstuele verdorvenheden, omzettingen, toevoegingen en weglatingen sluipen in de primitieve tekst van de Septuagint. In het bijzonder kunnen we de toevoeging van parallelle passages, toelichtingen of dubbele vertalingen als gevolg van Kanttekeningen opmerken. Raadpleeg hiervoor Dict., de la Bible, art. cit., and Swete, “An Introduction to the Old Testament in Greek”.

taal

Iedereen geeft toe dat de Septuagint versie werd gemaakt in het populaire Grieks, de Koine dialektos. Maar is het Grieks van het Oude Testament een speciaal idioom? Veel autoriteiten beweren dat het is, hoewel ze het niet eens over de werkelijke aard ervan. De Dict. de la Bible”, S. V. Grec biblique, beweert dat het “het Hebreeuwse Grieks was dat door de Joodse gemeenschap in Alexandrië werd gesproken”, de populaire Griek van Alexandrië “met een zeer grote vermenging van Hebreeën”. Hetzelfde woordenboek, S. V., Septante, vermeldt de recentere opvatting van Deissmann dat het Grieks van de Septuagint slechts het gewone volkstaal is, de zuivere koine van die tijd. Deissmann baseert zijn theorie op de perfecte gelijkenis tussen de taal van de Septuagint en die van de papyri en de inscripties van dezelfde leeftijd; hij gelooft dat de syntactische eigenaardigheden van de Septuagint, die op het eerste gezicht de theorie van een speciale taal, een Hebreeuws Grieks, lijken te bevoordelen, voldoende worden verklaard door het feit dat de Septuagint een Griekse vertaling van Hebreeuwse boeken is.,

About this page

APA citation. Vander Heeren, A. (1912). Septuagint Versie. In De Katholieke Encyclopedie. New York: Robert Appleton Company. http://www.newadvent.org/cathen/13722a.htm

MLA citation. Vander Heeren, Achille. “Septuagint Versie.”The Catholic Encyclopedia. Vol. 13. New York: Robert Appleton Company, 1912. <http://www.newadvent.org/cathen/13722a.htm>.

transcriptie. Dit artikel werd getranscribeerd voor New Advent door Nick Austriaco., Toegewijd met dank aan God aan de katholieke gemeenschap van M. I. T. Nihil Obstat. 1 februari 1912. Remy Lafort, D. D., Censor. Imprimatur. + John Cardinal Farley, aartsbisschop van New York.

contactgegevens. De redacteur van New Advent is Kevin Knight. Mijn e-mailadres is webmaster op newadvent.org. helaas, Ik kan niet reageren op elke brief, maar ik waardeer uw feedback — vooral meldingen over typografische fouten en ongepaste advertenties.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *